Transplantologia – przeszczepianie narządów.

Przeszczepienie narządu, na przykład takiego jak nerka czy wątroba, jest ratującą życie nowoczesną metodą leczenia pacjentów, u których narząd taki, z jakiegoś powodu przestał funkcjonować prawidłowo. Skuteczność i bezpieczeństwo przeszczepiania narządów są dobrze udokumentowane.[1]

Zabieg przeszczepienia narządów – zwany inaczej transplantacją – polega na pobraniu narządu od dawcy i wszczepieniu go chorującemu biorcy. Dawcą – w zależności od typu narządu i sytuacji – może być, albo inna żyjąca osoba (często członek najbliższej rodziny), albo osoba zmarła, o ile okoliczności pozwalają na pobranie od niej narządu i za życia nie wyraziła ona ku temu sprzeciwu.[2]

Kluczowym czynnikiem powodzenia przeszczepu jest zgodność tkankowa pomiędzy biorcą i dawcą przeszczepu. Niestety, nawet jeżeli ta zgodność jest duża i tak pacjent, któremu przeszczepiono narząd, musi przyjmować przewlekle i regularnie odpowiedni zestaw leków (tzw. immunosupresyjnych). Hamując reakcje układu odpornościowego człowieka, będą one powstrzymywać proces odrzucania nowego narządu przez organizm biorcy. Leki te, mimo, że niezbędne dla przeżycia organu, mają jednak zwykle tzw. „wąski indeks terapeutyczny”. Oznacza to, że jest nieduży margines pomiędzy minimalną dawką leku, jaka skutecznie zapobiega odrzucaniu narządu, a dawką, która już oddziałuje toksycznie na organizm.

Dlatego też firmy farmaceutyczne rozwijają nowoczesne technologie wykorzystywane przy wytwarzaniu leków mających niekorzystne cechy fizykochemiczne, w szczególności słabą rozpuszczalność w wodzie. Poprawienie rozpuszczalności w wodzie powoduje, że takie leki lepiej wchłaniają się z przewodu pokarmowego (tzw. duża biodostępność) i znacznie większa ich ilość przechodzi do krwiobiegu i wywołuje działanie lecznicze.

Niewydolność narządu następuje wtedy, gdy traci on możliwość pełnienia funkcji fizjologicznych, co stanowi potencjalne zagrożenie zarówno dla jakości życia, jak i dla przeżycia pacjenta.

Nerki spełniają szereg różnych funkcji fizjologicznych, od filtrowania krwi w celu usunięcia produktów przemiany materii po utrzymywanie równowagi elektrolitowej i regulowanie produkcji czerwonych krwinek w wyniku produkcji hormonu erytropoetyny. Jeśli chodzi o zaburzenia czynności nerek, ich nasilenie określa się zwykle w drodze analiz laboratoryjnych, od łagodnego (stopień 1-2) do końcowego stadium choroby (stopień 5). W drugim przypadku dostępne są dwa podejścia terapeutyczne, dializy lub przeszczep. Dializy to leczenie paliatywne, gdzie zewnętrzna maszyna przejmuje funkcje nerek, tj. filtrowanie. Choć leczenie jest skuteczne, w większości przypadków podejście to wymaga od pacjenta częstych wizyt w szpitalu, a sesje są długie i nieprzyjemne. W przypadku przeszczepu natomiast w trakcie zabiegu chirurgicznego wprowadzona zostaje nowa zdrowa nerka (przeszczep), która przejmuje utracone funkcje.

W przypadku pacjentów z niewydolnością wątroby sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana. Zdrowa wątroba jest w istocie absolutnie konieczna do przeżycia, a obecnie nie istnieje terapia paliatywna podobna do dializ dedykowana pacjentom z ostrą niewydolnością wątroby. Jedyną metodą leczenia jest więc przeszczep. W przeciwieństwie do przeszczepu nerki chora wątroba zostaje usunięta w czasie zabiegu chirurgicznego i zastąpiona nowym narządem.

Dwa ważne czynniki ograniczające możliwość dokonywania przeszczepów to dostępność narządów, która utrzymuje się znacznie poniżej popytu, oraz biologiczna i immunologiczna zgodność pomiędzy dawcą a biorcą. Fizjologicznie system odpornościowy chroni organizm przed zewnętrznymi patogenami, rozpoznając te, które należą do gospodarza (własne) od tych, które do niego nie należą (obce). Choć pełni istotną rolę, zapewniając ochronę osobie zdrowej, u pacjenta, któremu wszczepiono narząd pobrany od dawcy (a więc, ściśle mówiąc, narząd obcy), mechanizm ten powoduje, że system immunologiczny rozpoznaje i atakuje przeszczepiony narząd (odrzucenie). Obecnie standardowa opieka obejmująca zapobieganie odrzuceniu przeszczepionego narządu polega na podawaniu leków immunosupresyjnych, które mają na celu osłabienie aktywności układu odpornościowego na tyle, by uniknąć odrzucenia, lecz nie na tyle, by narazić pacjenta na zwiększone ryzyko infekcji oportunistycznych. Leczenie jest kontynuowane przez cały okres od momentu przeprowadzenia przeszczepu narządu. Średni okres przeżycia po przeszczepie nerki wynosi około 10 lat, a w przypadku przeszczepu wątroby nieco krócej.

Obecnie stosowany standard opieki oparty jest na potrójnej kombinacji czynników immunosupresyjnych, której głównym składnikiem jest Takrolimus.

[1] Opracowane przez Polskie Towarzystwo Transplantacyjne „Zalecenia dotyczące leczenia immunosupresyjnego po przeszczepie narządów unaczynionych.”; Fundacja Zjednoczenia dla Transplantacji; Warszawa, grudzień 2014.

[2] Więcej na ten temat można znaleźć na stronach internetowych Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji „Poltransplant”: http://www.poltransplant.pl